Mona
Un heol gwenn a bare etre targosioù diskourret ar c’hleuz. Ur voualc’h a biklamme dirazomp penn-da-benn gwrimenn ar waremm. An amzer a oa skornet ha difiñv war an uhel.
– Selaou ! eme Alan.
Edo ur c’harr o pignat du-hont gant an hent. Draskadennoù ar rodoù o storlokat er skoaselloù, a zassone en aer yen, evel ma vije bet an hent tost-tre, en tu all d’ar c’hleuz. Ar paotr-karr a gane.
– Ar portezour ! eme Alan. Bloaz zo n’em boa ket klevet e ganaouenn.
Alan a dride e galon o kavout kep kemm e vro c’henidik.
Dre ma kerzhemp, e tisplege din :
– Bep lun, en ur vont da gas bleud da gêrioù ar menez, e kan ar portezour, abaoe bloavezhioù, ar ganaouenn a glevez. N’eus ket par, war e veno, d’an diskan-se da lakaat ar jav da vont ingal gant an hent.
Ne oa kemm ebet er vro, en amzer o vont e-bioù.
Edomp degouezhet e penn pellañ ar waremm. Ul lamm a rejomp war ar c’hleuz gant nerzh hon arzelloù yaouank. Etre div wezenn-bin e tarzhas an draonienn, gant koadoù ha brouskoadoù ruz war an holl diribinoù, pradoù glas er goueled, hag, er c’hroazhent, du-hont, un ti a-zoare, nevez-razet, gwenn-kann.
En ur c’hoarzhin, Alan a astennas e zorn :
– Ar Gelvezeg Vihan !
Ti Mona.
Un hent kaer a oa da ziskenn.
Ne oa den en ostaleri. Ur gastolodennad dour a oa war an trebez, e-kreiz an oaled, ha, dindani, daou pe dri etev tan, o vogediñ.
– N’emañ ket pell, a soñje Alan ; n’eo ket distaliet c’hoazh an daol ha dour skaotañ a zo war an tan.
Hag e oa diwezhad.
– O ! n’eus den ?
Azezañ ’reas Alan e-barzh an oaledn war ur piler koad, ha me er c’hogn all, war un dorchenn vroenn. Alan, gant ur skilhennn a dabac’he ar glaou hag al ludu. Pignat a reas ur fulenn bennak er siminal.
– Kentañ gwech he gwelis, emezañ, e oa e pardon an Neñv. Fichet e oa, evel ma tle ur bennhêrez bezañ fichet ; voulouz betek he divskoazh, he brozh aour-neudennet, un davañjer seiz gwenn. Hepdale emichañs e vi pedet da vezañ paotr-enor…
An nor a zigoras war he fouez. Un bountad avel a leunias an ti.
Alan a savas.
Ur paourkaezh kozh, krommet war e vazh, a zeuas tre, hag a azezas war ar gador dostañ.
– ’Meus aon n’emañ ket Mona er gêr, a lavare Alan, o vont hag o tont dre an ti.
An hini kozh a savas e benn. C’hoant en devoe lavarout un dra bennak. Hogen, ne reas nemet toc’hellat. Skopañ ’reas etre e zivesker. Ur wech ar mare ec’h anale hir hep krediñ klemm.
Ar yenijenn a c’houneze an oaled.
An horolaj a skoas un taol. Alan a sellas ouzh an eur :
– Ne vo ket pell ken, a lavaras an hini kozh.
Daou vunud goude, e trouzas botoù koad, er porzh.
Mamm Mona a zeuas en ti gant ur vriad vleñtoù.
– A ! salud ! moereb.
– Sell ’ta ! ha c’hwi a zo aze ?
– Ni eo !
– Ha pevare ’oc’h degouezhet er vro ?
– Ar mintin-mañ.
– Hag emaoc’h pell zo en ti ?
– Ur pennad zo. Edomp o vont skuizh ha war-nes riellañ, a lavaras Alan, en ur farsellat.
– Gwir eo, pell ’on bet gant va zroad. Hag a-nevez ’ta, yaouankizoù ?
– Mamm Mona a c’houlenne diganeomp petra a oa nevez !…
– N’eus e Kêr-Is nemet traoù kozh…
– An ti amañ, d’an nebeutañ, a zo bet gwisket kaer, emeve ; ’meus aon eo evit eured ar verc’h ?
– Feiz, va Doue, hag ez eo, ya !
– A !… eme Alan.
– Ya ! nevez dimezet eo Mona. Ne ouiec’h ket ? Feiz ! pemzek deiz dres. Ret e oa ober d’an ti ur c’hempenn en diavaez, hag ur fich en diabarzh. Koulskoude…
– Pemzek devezh zo ?
– O ! ur friko dister, ur friko paour…
– Evelato.
– Ya ! Mona ne vourre mui er Gelvezeg Vihan. Alies e komze diwar da benn… Pell zo e lavare e vije aet da labourat e kêr. Ur bennhêrez !… Ma n’eo ket un druez !… An tad ez eas droug ennañ. Aner avat, eo bet dezhañ dialiañ Mona. Mont a reas da Vontroulez daoust d’he zad ha d’he mamm. Daou viz goude, e timeze gant ur martolod eus Kameled… An tad n’eo ket bet en eured.
– Na c’hwi ?
– O ! ar mammoù !… Daou zevezh ’on bet e Montroulez. Hogen, mall a oa ganin dont en-dro. Bremañ emañ an daou gozh o-unan er c’hroazhent. Ne zeu den amañ abaoe m’eo aet kuit ar verc’h ; den. Pep hini, avat, a sent ouzh e blanedenn, ha kavout a ra din e vezo eurus.
– Ha gwaz Mona a ya d’ar mor ?…
Alan a glaske glaou bev el ludu, a daole warno tammoùigoù skolp, hag a c’hwezhe.
– Diwall, Alan, ma leugnin ar gastolodenn : an dour a zo war an tan a zo aet da aezhenn. Ha tan dindan, ma vezo prest ar rouzig bremaik.
– N’ouzon ket hag amzer hon eus, a lavaras Alan.
– Emichañs n’oc’h ket deut d’ar gêr da labourat ?
Hag an ostizez a lakaas keuneud sec’h dindan an trebez. Mont ha dont a reas dre an ti. Skaotañ ’reas ar skudilli, hag un taol skub a reas d’an daol ha d’al leur-di.
– Ha te, Kaou, emezi, te a zo deut ivez d’ober ur weladenn deomp ?
– Ya, siwazh ! a huanadas an hini kozh. Ne oan ket evit chom ken, skornet e oan, ha va bizied a oa marv ouzhin. War an hent-se e c’hwezh un avel fall. A-boan ma’z em eus torret, er mintin-mañ, ur banerad vein.
– N’out ket yac’h, neuze ?
– Ha ne vezin ket ken ! Emañ an derzhienn warnon. Ur pistig a vir ouzhin plegañ va c’hein.
– Arabat dit dont da’z labour dre un amzer ken kriz.
– Dre amzer glouar ha dre amzer fall, e ranko ar re baour labourat dalc’hmat.
Hag e skopas etre e zivesker. Ober a reas ur sell ouzh ar boutailhoù :
– Kalz arc’hant a vankan deoc’h, pelloc’h, emezañ, lentik.
– Feiz ! Kaou, ne ran ket bemdez ar gont. Bez dichal, avat : ne vez lakaet war ar c’hoch nemet an dud onest. Petra ’gemeri ?
– …
– O ! moereb, a hopas Alan, emañ an dour o virviñ. Aozit deomp buan bep a vanne rouzig tomm, ha lakait e-barzh ar gwellañ lip-e-bav a gavot war stal ar romoù. Marteze an tad kozh a gemero ivez un dra bennak ?
Kaou ne savas ket e benn.
– Ar baotred yaouank a bae ur banne dit, Kaou, a lavaras dezhañ e pleg e skouarn an ostizez. Petra ’vo lakaet dit ?
– M’em bo neuze ur banne odivi.
Hag an torrer-mein a stouas e benn gant ar joa.
An torrer-mein a oa bet, hep mar, p’edo en e vrud, ur c’haer a zen. Evit d’e zremm bezañ livet kalet ha roufennet don, en ul labourat en avel hag en heol, e zaoulagad glas, damguzhet gant mourennoù stank, a oa glan ha sioul. E zivesker, evel divesker an dorrerien-mein, a oa gwaskedet, betek an daoulin, en heuzoù plouz stardet gant ul las kanab. Bep ur mare e toc’helle gant ar paz krign staget outañ.
– Dremm un denjentil, emeve da Alan.
Hag Alan a respontas :
– Gouenn ar menez.
Ar c’hafe a vogede e bolennoù, hag, en o c’hichen, e lugerne gwerennadoùigoù laouen. An torrer-mein a zourenne e zaoulagad.
Alan, gaoliet gantañ ur penn eus ar skabell, a vouskane hag a gemere plijadur o wintañ hag o tiwintañ ar penn all :
– Ba ! Lan, a lavaras ar vestrez, taol deomp ur ganaouenn, ha n’eo ket mouskanañ an hini eo.
Alan a lezas penn ar skabell da gouezhañ herr war daolennoù mein glas al leur-di.
– N’eo ket torret, emezañ, en ur sevel. Tralaladeridonra-tralalalalenno.
– Asa ! Lan, te a zo un eostig pe ur goapaer.
– Ma ! setu amañ sonioù all, war donioù anavezet.
Alan a dennas e dog, a droñsas milginoù e chupenn betek an ilinoù. Reutaat e reas e gorf, reutaat a reas e vouezh, hag e tistagas e ganaouennoù farsusañ, annezet en e eñvor abaoe bloavezhioù.
Mamm Mona, kement ha ma c’hoarzhe, a oa bet ret dezhi mont er-maez, el liorzh, e-pad un abadenn, da dennañ war hec’h anal.
An torrer-mein a sune e gafe loaiad ha loaiad. E zaoulagad a oa sklêrijennet gant goulaouig al levenez.
– N’eo ket gwir, tad kozh, emeve, ar re yaouank a dle lammat ha kanañ ?
– O oad eo.
– Alo ! yec’hed, neuze !
– Yec’hed !
Pep hini a stokas e werenn. An devezhour kozh a grene e vrec’h. Ned ae ket ar mousc’hoarzh – ur paoukaezh mousc’hoarzh dister – diwar gorn e vuzell. Pelloc’h e vije chomet ouzh taol, nemet mamm Mona a lavaras dezhañ :
– Bremañ, Kaou, ez eo ret dit mont d’ar gêr, a-raok ma vo kollet ganit nerzh da vanne. Ul lev hanter dre amzer skornet a zo ur pennad mat a hent.
– Ober a rin an hent, a lavaras Kaou, mav an tamm anezhañ.
Hag e savas.
– Bennozh Doue, deoc’h ho-taou, emezañ.
Hag eñ er-maez, daougrommet ha dillo.
Alan, azezet war ar skabell, a skarzhe gant laonenn e gontell, ar gramenn galetaet e garanoù golo an daol.
Lavarout a reas a-greiz-holl :
N’eo ket tomm en ho ti, moereb.
Distreiñ a rejomp dre an hevelep hent, goustad. An delioù staget gant ar skorn ouzh al leton, hag ar bodoù sec’h kouezhet e-pad ar goañv, a zraske dindan hon treid. Ar c’hoad a oa difiñv. E tu ar stankenn, dindan ar c’helvez hag ar bezo, ur c’hi a harzhe er ribouloù, e fri ouzh an douar, o redek ar c’had. Labousedigoù a nije diouzh o chlud. Ar c’hi a lammas dreist ar c’hleuz, a gammigellas dre ar foenneg, betek ar stêr Arc’hant, a yudas d’al laez div pe deir gwech, hag a redas davet ur paotr saout e gwasked ar c’hleuz.
Treiñ a rejomp er c’hoad, goude treizhañ ar stêrig e Sant-Mikael. An hent a oa goudoret gant bodennoù kelvez ha gwez kelenn. Heoligennoù an diribin a oa gwisket a van ha bleuniet a vrug limestra. Dour sklêr a verade diouzh ar roc’h, penn-da-benn an hent, eus eienennoù sklintin kuzhet er raden-bleiz, pe a neudenne diouzh geotennoù hir, hag a vilbilhe war grouan an naozioù.
Hag e pignemp. El laez, Alan a chomas a-sav. Distreiñ a reas e benn, ha, goude ur sell ouzh an oabl :
– Henozh, emezañ, e vezo skorn du.
En draonienn e lufre glaster ar pradoù. Ar paotr saout a oa kludet en ur goudor all, souchet en e groc’hen dañvad. War an dorgenn enep, ur vaouez a rastelle delioù sec’h. Er c’hroazhent, ti Mona a oa gwenn-kann e-tal ar saprennoù du.
Alan a gasas ur sell war-du an ti gwisket a raz nevez.
– Un abadenn c’hoarzhin ac’h eus aozet deomp, bremaik, emeve.
– Ya ! An hini kozh en deus bet e walc’h a nerzh-kalon ’vit mont en-dro d’ar gêr.
C’hwitelladenn diamen an tren a dregernas penn-da-benn ar stankenn. Dre un hent all, ar portezour, echuet gantañ e zevezh, a zistroe d’ar vilin, ha diskan an hevelep kanaouenn a c’hournije a gaouadoù dre ar gwaremmoù skornet.
En ur vousc’hoarzhin, Alan a lavaras din :
– N’eus kemm ebet er vro.