Sul Vask 1917

Ar sizhun gwashañ em eus paset er brezel, ar sizhun santel-mañ eo. Na ti, na toenn, dindan un amzer ken kriz. E korf 60 eur em eus kousket un eur, ha c’hoazh ez omp bet dihunet d’ar yender, holl an arme goloet a erc’h. Skuizh ’omp d’ar marv. Pegoulz e tiwezho ar vuhez-mañ ?

Skriv a ran…

    da’m c’henvreur, Loeiz Herrieu, ar barzh labourer

An heol abred zo diskennet
A-dreñv an dremmwel brumennet ;
Ha liv brizh an hent bras a droc’h
Etre douaroù teñvaloc’h.

An hent ! Daoust da belec’h ez a ?
Piv ’oar e dermen diwezhañ ?
Ha piv ’oar eus pelec’h eo deut…

     war don ar sonig poblus Ul lunvezh da vintin ’c’h aen da welet ma dousig

     Bet em eus al lizher
     ’Oa ganin ken gortozet (div wech)
’N e blegioù flour – dudiusat prezant ! –
     Ur bizoù gwenn ’vel an arc’hant.    (div wech)

     Gwalennig…

Bras eo ar penn-sturier a ren fur bag ar Vro,
Daoust d’ar glabouserien a skrign dent war e dro,
Difiñv, stennet holl nerzh e spered hag e vrec’h
Da heul war-eeun an hent hepken a gas d’an trec’h.

Bras eo ar jeneral ken karet, ken brudet,
A zalc’h dindan doujañs e zorn hon soudarded,
Daoust d’ar skuizhder…

    war don Silvestrig

Savet da’m breur, koadour, evit e frealziñ pa oa o c’houzañv poan er fozioù brezel ; en e goun bremañ, p’emañ dirak Doue goude bezañ kouezhet evit e dud hag e Vro.

Na pelec’h emañ du-se ma C’hoad leun a frankiz,
E-lec’h m’am eus tremenet hep nec’h ma…

war don : Gwennili tremeniad 

  I 

Displeg da astellig ! 
Ma Fubuenn koantik ! 
  Mistr ha kempenn, 
War gribell ar c’hommenn 
Nij, herrus ha skañv ; 
  ’Vel ar gouelan. 

Prim, prim, a denn-askell 
Ma doug eta, pell, pell, …

FANTIG AN DURKEZ, gwreg ar marichal 
Sellit ! Sellit ! Ar brizh aotroù ! 
Penaos e lugern e votoù ! 
Ur ribot blevek war e benn, 
Keit ha lost ur big e chupenn ! 

DISKAN 
  Kis ! Kis ! ma c’hi, d’ar brizh Breizhad ! 
  Bec’h da gof-gar ar renead* !    [renavi] 

    E koun eus va bugale
    War an hevelep ton gant Ar soudard divroet

An heol tomm pa deu da c’hoarzhin
Hag an hañv da vleuniañ lirzhin
E pep tachenn, e pep kalon,
Me ’glev ur c’hlaz o skeiñ ennon ;

O skeiñ pa…

– Lâr din, anaout a rez ar vro
’Lec’h, war ar garreg, ’sav derv ;
’Lec’h ’kan ar barzh war dreuz e zor,
Ha war an aod e trouz ar mor ?

– Ya, ar vro-se eo Breizh-Izel ;
War ar bed pa daolan ur sell,
E nep lec’h na welan hini
A c’houlenn ken bras meuleudi.

– Lâr din…

    I 
Da welet a ran adarre, 
Va bro garet, Menez Are, – 
Pell diouzhin poan hag enkrez ! 
Tridal a ran gant levenez ! 
 
Gwelet a ran, – pell e draonienn, 
Tour an iliz, er goumoulenn ; 
Ar moged, n’un droidellat, 
O tibradañ ’us ti ma zad. 
 
Klevet a ran ar c’hloc’h sklentin, 
Ar vombard, ar…

Nous autres, sur nos chevaux, n’entendons
         rien aux semailles. Mais toute terre la-
         bourable au trot, qui se peut courir dans
         l’herbe,

                  Nous l’avons courue.

Nous ne daignons point bâtir murailles ni
         temples, mais toute ville…

  I 

Keloù, Breizhiz kaezh, eus a bell bro 
Eus ar brezel am eus bet keloù. 

Ar gwashañ brezel hoc’h eus klevet 
Ab’oe ar Saozon, ’ti an Turked ; 

Ha war-benn an emgann diwezhañ 
Kalz na ouelont a dlefont gouelañ. 

…

Nous sommes à bout. Nous avons mangé nos
          chevaux, nos oiseaux, des rats et des fem-
          mes. Et nous avons faim encore.

Les assaillants bouchent les créneaux. Ils sont
          plus de quatre myriades ; nous, moins de
          quatre cents.

Nous ne pouvons…

    marvet evit ar vro

Savet he deus parrez Taole
Ur maen eñvor d’he bugale
Da zerc’hel koun da virviken
Ez int kouezhet ’vel merzherien,
’Vel gwir vibien da Vreizh-Izel
Chomet feal betek mervel.

Ar maen a strink, ’vel ur bennozh,
Diwar ludu sakr o zud kozh,
…

Enor d’hon soudarded ha d’hon martoloded
A ya ken kalonek betek ar broioù pell
Da ziskouez d’ar bed holl e ouzont c’hoazh mervel
Evit ar Frañs. D’he c’hlemm ? « Va anv ken brudet

Zo bet saotret e Chin ; hen netaat a zo ret. »
He bugale raktal ’deus kroget ’n he banniel
Hag eñ hen dougen sonn ’lâront a …

Hanter-varv kazi gant an naon, ar skuizhder,
En ul lec’h dibabet, d’an noz, p’en em gaver,
          Lous holl gant ar vouilhenn,
War ur c’holo fleurius astennet war ar pri,
A-raok en em daoler ur mare da voriñ,
          Me ’lavar ur bedenn.

An hini ’lavaren gwechall, noz ha mintin,
P’oan c’hoazh…

O vezañ tremenet dindan nij ar Marv
Dek devezh penn-da-benn en « trañcheoù » kentañ,
Dek devezh bet kavet ken padus ha dek vloaz,
Ha deut a-dreñv bremañ d’ober un tammig tro ;

O soñjal emañ Breizh pell, ken pell er vougenn
Gant ar garantez domm a sav eus he douar,
Gant he levenez kuñv hag he heolioù…

Lakaet hon eus e lizherennoù stouet pezh a gaver en dornskrid hepken.

’N anv Doue, ne zilamit ket
Gwaz yaouank digant e bried,
Na mab karet digant e dad,
Na digant e Vreizh ur Breizhad.

Ur paotr kalonek ha seder
A oa Kaourig an Heveder ;…

    dit, Roc’hlann

Mir da spi ! a lârez din ha da galz, Roc’hlann,
Nag e ve start ar c’hrog ha startoc’h an emgann ;
Mir da spi ! a mârez : nag e ruilhfe ar gwad,
Ur barzh ne dle ket klemm p’emañ e-kreiz argad !

Miret a reomp holl hon spi, hon nerzh-spered ;
Hon foanioù a zo…

AU PREMIER GRENADIER DE FRANCE

          Et moi aussi, je suis un homme de l’Armorique ! 
                              Devise de la Tour d’Auvergne.

Gloire au vaillant qui meurt ! Gloire au soldat qui tombe !
L’oubli ne l’attend pas sur le seuil de la tombe ;
On…

    d’an aotroù A. ar Braz, e koun e vab, lazhet er Brezel

    I
Brallañ a ra ar c’hleier,
Son an drompilh a glever,
Skleur tantad ar menezioù
’Luc’h betek war hon bezioù.

    Diskan
Gwelet ’reomp en dremmwel
Un heol nevez o sevel ;
Evel-se ’…

       « Custos, quid de nocte ? »
       Is. XXI, II

An teñvalded pounner a devaas war-dro din,
War ledanded al lann liv an noz ’n em lede,
Ha me ’glevas ur vouezh war ar c’hleuz o pediñ :
O pedenn ar c’hadour pa gouezh gouloù an deiz !

« Heol klañv an neñvoù goañv,…

war don : Al labourer 

Ma c’halon a zo freilhet dre nerzh ma enkrezoù ; 
Ma daoulagad entanet n’o deus mui a zaeroù, 
Deut eo siwazh ! an devezh ma rankan dilezel 
Lec’h kaer ma bugaleaj, ma bro gaer Breizh-Izel ! 

Ken’o dit, ma zi balan, kuzhet ’barzh an draonienn, 
Tachenn c…

    d’an aotroù Coroller, « Gweltaz »

    I

Bro ar Sav-Heol bepred, war-lerc’h dek lev gerzhet,
Tomm-bervet an amzer, ha ni yost ha faezhet !
Ur c’housk war ribl ar stêr da c’hortoz an distan,
Ha pep hini, goude, da glask koad evit koan...

Kavet…

Lakaet hon eus e lizherennoù stouet pezh a gaver en dornskrid hepken.

    e kañv eus va mab

E-kreiz da yaouankiz falc’het gant ar Marv,
    Roet ganit da vuhez ’vit ar Vro,

    Kousk, kousk, paotr Breizh, soudard…

    d’an Aotroù Bellanger, « difennour Breizh »

Kouskit e peoc’h, brezelourien
Marvet evel gwir verzherien
O stourm ouzh hon enebourien.

Amañ, e korn un draoniennig,
Pell diouzh pep lec’h, hoc’h-unanig,
Ra vo diskuizhus ho hunig !

Nebeut, hep…

    d’an itron Ely-Monbet, gant doujañs

Dantelezhet evel ur soupiliz,
Pe tev, ledan, ha kizellet pounner,
Ur c’hloc’hdi koant war c’horre pep iliz
A-us d’ar vro ’save e benn en aer,
Ha tre er beg, ur c’hilhog hag ur groaz
A zifizie kurun, korventennoù,
Ken na strakas, na spontusañ tennoù…

Amañ, pell a Vreizh-Izel, pell war zouar estren,
Stlapet gant ar brezel kriz a zo dre-holl o ren ;
Amañ war ribloù al lenn, ribloù lenn Ostrovo,
E prederian ma-unan ouzh splannded an neñvoù...

An oabl a zo un tan-gwall, al lenn ur mezelour,
Diwar lein ar menezioù e tiskenn aezhenn flour ;
Ar vrezelourien a gousk dindan o zañtennoù*,    [o zeltennoù, galleg…

Le vieux prêtre disait aux mobiles d’Arvor :
« Après la guerre, enfants, nous verrons-nous encor ?
« Quand la paix reviendra je serai mort peut-être ;
« Beaucoup, loin du pays, pour toujours tomberont ;
« Dieu voudra-t-il permettre à ceux qui survivront
« De retrouver, vivant encore, leur vieux prêtre ? »

C’est ici que nous l’avons pris vivant. Comme
        il se battait bien nous lui offrîmes du
        service : il préféra servir son Prince dans
        la mort.

Nous avons coupé ses jarrets : il agitait les
        bras pour témoigner son zèle. Nous avons
        coupé ses bras : il hurlait de…

Mignon, te pehini zo bet test eus va foan,
Pa gouezhis mac’hagnet war dachenn an emgann,
Hag evel ur gwir vreur ec’h eus va dastumet,
Hep aon ebet, da’z tro, da vezañ diskaret,
A-raok mervel, mignon, ma da drugareka
Ha da bed da zaeroù va c’homzoù diwezhañ :
– Eürus te ’c’hallo, war douar Frañs diskennet,
Da vihanañ mervel el…

Gwriziennet e douar va bro,
Ha Breizhad a galon, mar zo,
Dindan bec’h disparti kalet
          Ne ouelan ket.

Ho kwaz, ho pugale dinamm,
Ho harp, ho nerzh, ho kwad, ho flamm,
A rank, maouez, diouzhoc’h tec’het ;
          Na ouelit ket.

Kerzhet a reont gant fiziañs…

        Penn-da-benn gant harzoù Bro-C’hall
    Soudarded ar Gwir zo ’n o za,
Unanet en o nerzh galloudus hag ingal,
    Tri bloaz hanter zo, hep skuizhañ ;
Dastumet a bep gouenn, a bep stad, a bep bro,
    Daoust d’ar gloaz ha daoust d’ar marv,
    ’Vit kas d’e doull al loen garv.

        Penn-da-…

    gwerz

    I
Tud yaouank, tud glac’haret da guitaat ar vro,
Kasit ganeoc’h, kasit an esperañs atav :
Skediñ a ray war hoc’h hent evel ur sterenn gaer,
Ha dirak ho taoulagad pa zistrofet d’ar gêr.

    II
– Bez’ ez oe un amzer, un amzer zu ha kriz,
An holl dud…

    d’an itron Retour

    « Bez ur soudard a dle bezañ e-lec’h ez eo kouezhet »
    Kabiten F.M. Retour, lazhet en asailh Tahure

Tremeniad, pa gavi, en tu-mañ d’al linenn,
Va mibien, glac’haret, o vont izel o fenn,
Tosta kerkent outo, a-berzh o zad marv
A zo bet douaret hep…

    war don an Hini gozh
    da’m mignon J.-B. Plassard, soudard

Ma Bro a zo pell-pell ac’hann,
Ur vro evel n’eus ket unan !
          Ma Breizh, ma Breizh karet,
          Pegoulz e vi gwelet ?

Enni emañ, harp ar menez,
Ma zi…

          List d’ar paotr kalet eus an Armorig ! 
          Place aux durs garçons de l’Armorique !

          I
La diane a sonné. Le jour luit. Nous partons.
Bonnes gens, venez voir deux cent trente Bretons
Passer gaillardement sous l’habit militaire.
Ceux qui creusaient hier leurs…

    Kerzu 1915

    Pedenn an Tad-kozh

An noz a oa du, trist ha yen,
Ar glav a gouezhe... Er-maez den !
Pa ’n em gavjomp en em vodet
’Kichen an tan, ’tro d’an oaled.

Gwelet a c’helled, en ur c’horn,
Ur soudard o fumiñ e gorn ;
E…

       « Descende, sede in pulvere, virgo filia Babylon, sede in terra… Revelabitur ignominia tua et videbitur opprobrium tuum ; ultionem capiam, et non resisteret mihi homo.
       Sede tacens, et intra in tenebras, filia Chaldæorum, quia non vocaberis ultra domina regnorum… Venient tibi duo haec subito in die una : sterilitas et viduitas… Veniet super te…

28 Eost.

Tro ’n noz em eus kousket, kousket c’hwek. Tennet en deus ar c’hanolioù boch war hor c’hleuz-difenn, un den o deus gouliet deomp, ha netra n’em eus klevet, seurt pounner e oa hun. Ur vicher iskis eo hounnezh.

Ma faotred a zo Kerneiz holl. Tud a galon, labourerion start. Ur joa eo din bout…

29 Eost – 7 Gwengolo

II

HON DISKUIZH E TROSLY-BREUIL

Hent Koad Sant-Mard da Drosly-Breuil a zo kar da hent Tipperary : hir eo. Ha kavet hon eus hen hiroc’h c’hoazh ’vit n’en deo e gwirionez, rak a-dal un eur betek pemp, glav he deus taolet a-boullad. Gleb ’omp ’vel…

       « Quia tu es, Deus, fortitudo mea. »
                     (Ps. XLII, 2)
       « O douster an oferennoù en ur chapel,
       Ur chapelig didrouz war maezioù Breizh-Izel ! »

III

AN OFERENN ER C’HOADEG

d’ar 7 a Wengolo
 

…